Nazwa Prawia w serwisie internetowym poświeconym systemowej teorii kultury zdaje się być jakimś anachronizmem. Zapewniam jednak, że tak nie jest. Znaczenie mitologiczne jest niezwyczajnie bliskie znaczeniu nowoczesnego mitu dziejotwórczego, jakie leży u podstaw tej teorii prezentowanej na całej stronie. W celu uniknięcia sytuacji, w której nieznane jest wyjaśniane przez kolejne nieznane, w następnym artykule bliżej przedstawię pojęcie mitu dziejotwórczego na tle dotychczasowej wiedzy na temat mitów.
Prawia w mitologii słowiańskiej
Prawia w mitologii słowiańskiej jest składową trójdzielnego świata, w którym wyróżnione zostały trzy sfery:
Jawia – czyli to co jawne, namacalne – materialna rzeczywistość.
Nawia – to co nie jawne, kraina duchów i rzeczy nadprzyrodzonych. To królestwo zmarłych rządzone przez Welesa.
Prawia – myśl twórcza i siła sprawcza świata, byt nadrzędny. Sfera Prawii zawsze pozostaje niewidzialna, i po większej części nieświadoma.
Jeśli przyjąć model tego świata w formie idei drzewa kosmicznego, to:
- Prawia stanowi jego koronę (wyraj),
- pniem jest Jawia (doczesny świat ziemski),
- a w korzeniach tkwi Nawia (nawie), świat umarłych.
Wśród bóstw słowiańskich:
- za Jawię odpowiedzialny miał być Perun,
- za Prawię – Swarog,
- za Nawię – Weles.
Koncepcja trójpodziału świata jest dość uniwersalna, a przez część badaczy uznana wręcz za wspólną dla większości ludów o indoeuropejskim rodowodzie. W miejsce podanych składników sensownie można łatwo podstawić inne, o ile zachowają one charakter przypisany Jawii-Nawii-Prawii. Nietrudno zauważyć, że model psychiki człowieka będący podstawą psychoanalitycznej psychologii Z. Freuda, w którym wyróżnione są sfery ego, id i superego jest wręcz wtórny wobec koncepcji Jawia-Nawia-Prawia.
Zarówno geneza koncepcji słowiańskiej , jak i jej pełna i jednolita treść nie są dokładnie znane. Była ona po raz pierwszy wzmiankowana w Księdze Welesa prezentującej elementy mitologii słowiańskiej, ale autentyczność tego źródła nie została potwierdzona.
Jednak dla współczesnej nauki i praktyki życia nie jest to jednak najważniejsze, ponieważ znaczenie mitów znacznie wykracza poza jego bezpośrednią treść. Takie kosmogeniczne mity maja charakter symboliczny i ponadczasowy, w postaci metaforycznej wyjaśniają ludzkim społecznościom ich miejsce w świecie, kwestie dobra i zła, porządku naturalnego i kulturowego.
Bibliografia:
- Brückner A. Mitologia słowiańska i polska. Wyd. 2. PWN, Warszawa1985.
- Cenin M. Słowiańska kosmologia i filozofia w : Cenin M. Słowiński Z. Prawia –mit dziejotwórczy. Systemowa teoria kultury. Wyd. Toporzeł, Wrocław 2013
- Giejsztor A. Mitologia Słowian. Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006.
- Kempiński A. Encyklopedia mitologii ludów indoeuropejskich. Wyd. Iskry, Warszawa 2001.
- Mały słownik kultury dawnych Słowian. L. Leciejewicz L. (red.), Warszawa 1972.
- Matela L. Tajemnice Słowian. Białystok 2005.
- Moszyński K. Kultura ludowa Słowian. Cz2. z.1, Kraków 1934
- Pełka L.J. Przeszłość i teraźniejszość . Ślady wierzeń słowiańskich w kulturze polskiej w : Przeszłość i tożsamość. Społeczno-kulturowe aspekty polskiego neopogaństwa . P. Wiench (red.), Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2008.
- Strzelczyk J.: Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian. Rebis, Poznań 2007.
- Szyjewski A. Religia Słowian. Wydawnictwo WAM, Kraków 2004.
- Urbańczyk S. Dawni Słowianie. Wiara i kult. Wydawnictwo Polskiej Akademii nauk, Wrocław-Warszawa-Kraków 1991.
Prawia w systemowej teorii kultury
Prawia jako nazwa systemowej teorii kultury jest słowiańskim odpowiednikiem greckiego Logosu, czyli myśli i siły sprawczej świata.
Oznacza siły przyrody, które doprowadziły do powstania materii o złożonych własnościach i strukturze, a później do życia biologicznego i stworzenia świata kultury.
Nawiązanie do słowiańskich korzeni światopoglądowych jest w tej teorii zamierzone i celowe. Koncepcje kultury zachodniej z reguły charakteryzuje metafizyka, a po jej odrzuceniu – pseudonaukowa iluzja. Obie wersje odrywają podstawy kultury od realnej rzeczywistości.
Teoria kultury prawii została oparta na założeniu, że świat jest systemem, obejmującym wszystko i niepodzielnym. Ale kultura nie jest zaledwie podsystemem świata. Ona wyrosła w świecie, nadała mu strukturę, aktywnie uczestniczy w jego przemianach i jest z nim tożsama. Natomiast w samym systemie kulturowym wyróżnia się podsystemy: społeczeństwo, cywilizację ale przede wszystkim organizmy ludzkie i ich dziejotwórcze osobowości. Ludzie posiadający kulturowo nadaną osobowość tworzą podsystemy występujące w ogromnej liczbie indywidualnych podmiotów reprezentujących cały system kulturowy i współtworzących go, także wówczas, gdy nie są tego w pełni świadomi.
Prawia jako współczesna koncepcja kultury zawiera próbę całościowego opisu rzeczywistości z perspektywy systemu kultury. Życie w świecie kultury jakościowo przekracza możliwości kreacyjne biologicznego poprzednika homo sapiens i opiera się na osiągnięciu przez człowieka zdolności zawsze, chociaż na różne sposoby, przypisywane sferze duchowej. To dzięki niej życie zagnieżdżone w naturze, staje się bogate w swej różnorodności i twórcze nie tylko w opanowaniu świata natury, ale także, w zwiększającym się zakresie i znaczeniu, ten świat chroniące i wzbogacające.
To wszystko dzieje się nie na zasadzie prostej kontynuacji zastanego świata, lecz transcendentalnie, przez przekształcanie tego co fizyczne w biologiczne, biologiczne w psychiczne i psychiczne w duchowe. Duchowość konkretyzuje się w tworzonym przez człowieka świecie symboli, znaczeń i uznawanych wartości. Obecnie ten świat osiągnął poziom rozwoju, który określa się mianem wirtualnego. Powstał dzięki rozwojowi mowy ludzkiej i języka. Język zdolny do tworzenia pojęć umożliwia wyodrębnianie rzeczy i związków między nimi, które poprzez intelekt i ludzką pracę ten świat realnie budują.
