2. Mit dziejotwórczy Prawii
Mit dziejotwórczy Prawii jest centralnym zagadnieniem w przedstawianej pracy, jądrem proponowanej systemowej teorii kultury jako kategorii humanistyki.
Mit dziejotwórczy to szczególna forma obecności systemu kulturowego w psychice człowieka. Człowiek indywidualnie gromadząc informacje o świecie oraz o sobie samym uwewnętrznia je i utrwala w swojej osobowości. Powstający na tej drodze zespół przeświadczeń o istocie świata, człowieka oraz jego miejsca i roli w świecie, staje się podstawą motywacyjną jego działań na całej drodze życia.
Człowiek nosi w sobie cały świat w formie modelu wytworzonego w umyśle i w formie emocjonalnego ustosunkowania się do jego przejawów. W ten sposób czuje i myśli kategoriami kosmosu: wszystkich przejawów natury i dorobku kulturowego społeczności ludzkiej włączonego w życie świata natury, niezależnie od stopnia uświadamiania sobie tych procesów.
Mamy więc już częściową odpowiedź na pytanie: dlaczego do systemowej teorii kultury wprowadza się tak zdawałoby się anachroniczny i dysonansowy twór jak mit, który zwykle jest kojarzony z opowieściami o nieprawdziwych dziejach świata, oraz dlaczego jest on tak ważny w funkcjonowaniu kultury, że autorzy koncepcji przypisują mu pierwszoplanową rolę?
Mit dziejotwórczy jest umiejscowiony na granicznym przejściu między dwoma światami: makrokosmosem i mikrokosmosem – wewnętrznym modelem makrokosmosu powstałym i aktualizowanym w umyśle człowieka. Spina on kolejne cykle rozwojowe systemu kultury, przy czym odbywa się to w schemacie wznoszącej się spirali. Pełni rolę swoistego przełącznika biegu dziejów w kulturze na nowy jakościowo poziom rozwoju, posiada twórczą zdolność i sprawczą moc, dzięki której jest to możliwe. Ta twórcza zdolność oparta jest na niezwykłych, transcendentalnych własnościach języka.
Językowy obraz świata tworzony przy pomocy metafory jest nie tylko środkiem życiowej orientacji w świecie, jest także strukturą zdolną do uruchomienia intelektualnego projektowania jego przyszłości. Człowiek potrafi przekraczać wszystko co go ogranicza, także samego siebie – to, już przywołana wcześniej, osobowościowa transgresja. Treści mitu wynikają z doznawania świata, takiego jaki człowiek spostrzega i doświadcza, tj. świata o strukturze będącej odzwierciedleniem aparatu pojęciowego języka.
Mit jest więc bezpośrednim odzwierciedleniem systemu kulturowego umieszczonym w ludzkiej psychice. Jego rolą jest projektowanie i planowanie racjonalnie mało przewidywalnej przyszłości w formie gwarantującej jej zgodność z przyjętymi wartościami. Dokonuje więc tego przez utworzenie jej wizji zrodzonej z językowej metafory, zdolnej do przekroczenia ograniczeń czystej racjonalności. Ale nawet na tym jego rola się nie kończy. Mit dziejotwórczy jest zdolny do uruchamiania działań całej zbiorowości ludzkiej, które przekształcają twórczą wizję świata w jego realną, uprzedmiotowioną i trwałą formę.
Jak to się dzieje? Odpowiedź w akapicie 5 zatytułowanym Dziejotworzenie.
Takie domknięcie przebiegu życia i przemian systemu kultury wyróżnia się więc zdolnością najwyższą, przypisywaną bogom, transcendentalnością.
Mit dziejotwórczy nie jest projektem struktury, ani programem, który ma taki projekt zrealizować.
W żadnej innej znanej teorii nie zdołano tego uczynić, ponieważ jest to możliwe tylko współcześnie w ramach ujęcia całościowego na podbudowie teorii systemów.
Struktura ma powstać dopiero w toku życia, jako wtórny produkt mitu, czyli jako wynik życia jednostek, które w micie realizują siebie. To właśnie różni mit dziejotwórczy Prawii od wszelkich ideologii, których projekty są tworzone przy biurku, a później twórcy starają się zmusić życie i ludzi do zmieszczenia się w wyznaczonych im ramach schematu. Będzie on praktycznie zawsze będzie za ubogi wobec prawdziwego życia, silnie je ograniczający oraz podporządkowujący wąskim ideom i celom.
Mit dziejotwórczy staje się podłożem, na którym powstaje autentyczna człowiecza duchowość, i to ona dostarczy informacji i wiedzy potrzebnej do powstania odpowiednich podsystemów kultury.
Duchowość i mit tworzą niepowtarzalne osobowości człowieka. To one stają się podstawą funkcjonowania społeczeństwa i cywilizacji jako organów wykonawczych programu działania opartego na micie skonkretyzowanym i zracjonalizowanym w umyśle.
Społeczeństwo w ujęciu systemowym to nie, jak zwykle się przyjmuje zbiorowisko współdziałających ludzi , jako bio-psychicznych jednostek, ale wyższego rzędu system komunikacji utworzony w oparciu o przyjęte przez nich wartości, a więc to co ma dla nich znaczenie, co jest najważniejsze i ważne w ich hierarchii, co nadaje ich życiu sens i pozwala wyznaczać sobie cele.
Cywilizacja jest budowana na bazie społecznej komunikacji. Powstaje kolejne piętro potężnego gmachu kultury.
